Przewodnik Sudecki - Radosław Robociński

Wałbrzych. Zdjęcie przedstawia klasyczny widok na serpentynę ulicy Piłsudskiego (Verbindungsstr) która prowadzi do dzielnicy Nowe Miasto (Neustadt). W tym sielskim widoczku pochodzącym prawdopodobnie z początku lat 30 tych uwagę zwraca jeden szczegół mający powiązanie z nadchodzącymi ponurymi czasami. Na jednym z budynków znajduje się reklama firmy Leuna.

Historia tej firmy sięga I Wojny Światowej kiedy to koncern chemiczny BASF (Oppau) produkujący m.in. materiały wybuchowe postanowił wybudować nową fabrykę, będącą poza zasięgiem francuskich wojsk. W 1920 roku nastąpiła fuzja fabryk z Oppau i Leuna – nowa nazwa to Ammoniakwerke Merseburg-Oppau GmbH. W 1925 roku BASF staje się jedną ze spółek koncernu I.G. Farben. W ramach koncernu Leuna Werke specjalizuje się w wytwarzaniu benzyny syntetycznej z węgla bruntatnego, a być może także z kamiennego (co tłumaczyłoby jej obecność w Wałbrzychu). Podczas II Wojny Światowej, wobec rosnącego znaczenia benzyny syntetycznej (Niemcy nie mieli własnych złóż ropy naftowej), I.G. Farben staje się głównym koncernem chemicznym III Rzeszy o znaczeniu strategicznym. Firma masowo wykorzystuje do pracy więźniów a jej filia istnieje nawet w obozie koncentracyjnym Auschwitz (I.G. Farbenwerk Auschwitz).

Idąc niebieskim szlakiem zaczynającym (lub kończącym) się przy ul. Lewartowskiego w Wałbrzychu w stronę Niedźwiadków (trzy wierzchołki 604, 623 i 629 n.p.m. ) po minięciu ul. Nowowiejskiej napotkamy nietypową, kamienną budowlę. Jest to wałbrzyskie Mauzoleum. Zostało ono wybudowane w latach 1936 (niektóre źródła mówią o 1935) – 1938. Budowla ma formę prostokąta o wymiarach 28X24,5m mury mają wysokość 6 i 7,5 m. Na narożach budynku mieszczą się kwadratowe baszty (w dwóch z nich wystawiano księgi pamiątkowe). Wnętrze budynku to krużganek z arkadami okalający wewnętrzny dziedziniec na którego środku znajdował się kiedyś znicz z brązu. Mauzoleum swoją formą ma nawiązywać do twierdzy. Mauzoleum było elementem niemieckiego programu wznoszenia pomników chwały (Ehrenmal). Obiekt zaprojektował bawarski architekt Robert Tischner. Miał to być swoisty “zamek poległych” (Totenburg). Obiekt miał upamiętniać 177 tysięcy (tu podaje się różne liczby) Ślązaków poległych w czasie I Wojny Światowej, 21 (też róznie się podaje) nazistów poległych w różnych potyczkach w walce o władzę (bijatyki z komunistami itp.) oraz górników poległych w wypadkach.